Compositie - Informatie
Informatie t.b.v. werkstukken, geschikt voor het middelbaar onderwijs. Tevens van belang voor beginnende componisten.
Componeren is samenstellen. Je maakt iets en dat doe je door elementen te selecteren en te ordenen.
Een voorbeeld. Er zijn twaalf houten vormen. Die vormen kun je op elkaar stapelen, maar ook naast elkaar leggen. Je hoeft niet alle vormen te gebruiken. Als vijf leerlingen hiermee aan de slag gaan, krijg je vijf verschillende resultaten te zien. Die resultaten noemen we composities. De leerlingen hebben een beeld gecomponeerd.
Componeren van muziek is niet veel anders. Je kiest de klanken die je wilt gebruiken en je beslist waar je die plaatst. Je stelt zo een compositie samen. Maar er is een verschil met het gebruik van houten vormen. Je kunt geen klanken in een ruimte plaatsen. Een klank op de vloer neerzetten, dat kan niet.
Een muziekcompositie speelt zich af in de tijd. Het muziekstuk begint en een paar minuten later is het afgelopen. Er is tijd verstreken. Weliswaar kun je geluid niet op de vloer neerzetten, maar je kunt wel klanken in de tijd plaatsen.
Je kunt van tijd een visuele voorstelling maken. Zo kun je een tijdlijn gebruiken. Dan trek je op papier een rechte horizontale lijn. Als je de tijdlijn vermeerdert, zodat vijf lijnen evenwijdig aan elkaar lopen, heb je een notenbalk getekend. Een notenbalk is in wezen een tijdlijn. Je geeft er op aan, wanneer iets moet gebeuren.
Muziek componeren is een tijdgerelateerde kunstvorm. Een ander voorbeeld van een tijdgerelateerde kunstvorm is de film. In een film worden voorvallen in de tijd geplaatst. Als er sprake is van een ontknoping, zoals in een thriller, dan tref je die meestal vlak voor het einde van de tijdlijn aan.
We weten nu dat componeren een zaak is van selecteren (welke klanken) en indelen van een tijdlijn (wanneer gebruiken we een klank), oftewel het ordenen van klanken. Dit kunnen we als volgt omschrijven:
Componeren is het ordenen van geselecteerde klanken in de tijd.
Wat voor klanken je gebruikt doet er nauwelijks toe. Je kunt tonen gebruiken, die je als noten op een notenbalk noteert, of de opnamen van dierengeluiden, waarvan je de weergave in een horizontale grafiek noteert. Het proces is hetzelfde.
2. Is componeren moeilijk?
Het is mogelijk om op eenvoudige wijze te componeren. In moderne populaire muziek worden veelal maar een paar klanken gebruikt, ook wel aangeduid als akkoorden. Een akkoord is een stapeling van tonen, van klanken, en wordt daarmee een klank op zich. Wanneer je maar drie verschillende akkoorden gebruikt, is het ordenen van de klanken niet zo moeilijk. Varieer je tevens weinig in volume, tempo en ritme, dan ontstaat wel een monotoon gedreun. Deze methode wordt vaak (onbewust) toegepast door ongeschoolde muzikanten.
Een componist die professioneel wil werken, in welke stijl hij of zij ook componeert, kan niet zonder een traditionele scholing. Daarom leert men aan een conservatorium allereerst de traditionele harmonieleer en het nog oudere contrapunt. De studie compositie is moeilijk. Maar het componeren later, als men ervaren is, wordt er wel makkelijker door.
Componeren is zeker moeilijk, als de componist zich op onbekend terrein begeeft. Wanneer een componist die niet voldoende geschoold is, zich zet aan het schrijven van een werk in de "klassieke" stijl, dan komt hij ernstig in de problemen. Bovendien valt hij binnen de eerste tien maten door de mand. Een geschoold musicus ziet vrijwel meteen dat hier een amateur aan het werk is geweest.
Ik wil hier wel wijzen op een uitzondering, namelijk de amateur die door de jaren heen, dankzij privé-lessen en zelfstudie, op een behoorlijk niveau muziek heeft leren schrijven. In de praktijk blijkt echter dat een dergelijk pad niet minder tijd en energie vergt dan een studie aan het conservatorium. Tijdwinst boekt men er nauwelijks mee, maar het kan een uitkomst zijn voor degenen die geen kans zien een opleiding aan het conservatorium te volgen. U moet wel een doorzetter zijn. En u heeft echt les nodig.
3. Moet je als componist jong beginnen?
Nee. Bovendien begin je meestal niet als componist. In het algemeen bespeelt men al vele jaren een instrument, alvorens op de gedachte te komen dat componeren een aardige bezigheid zou kunnen zijn. Wat wel van belang is, is ervaring. Componeren moet je vaak en veel doen. Als je die ervaring eenmaal hebt, kun je wel voor een lange periode stoppen met componeren. Je verleert het namelijk niet.
Hierboven staat omschreven wat wezenlijk van belang is. Er staat wat componeren is, of het moeilijk is en wanneer je er mee zou moeten beginnen. De meeste vragen zijn terug te voeren tot bovenstaande punten. Toch zal ik hier nog afgeleide vragen beantwoorden, vragen die mij in de loop der jaren gesteld zijn. Dit ter verduidelijking.
Verdien je als componist veel geld?
Een heel klein deel van de traditioneel geschoolde componisten verdient voldoende geld om van te leven. De rest doet er iets bij, meestal lesgeven of spelen in een ensemble of orkest. Als geld verdienen je streven is, kun je beter geen componist worden.
Tegenwoordig kun je met de computer ook componeren, toch?
Als je begrijpt wat componeren inhoudt, weet je dat het niet uitmaakt welke middelen je gebruikt. Het doel is altijd hetzelfde, geordende klanken in de tijd. Maar de vraag wordt meestal gesteld vanuit de achterliggende gedachte dat je dankzij de computer niets meer hoeft te leren over componeren. Daarom het volgende.
Je kunt een programma gebruiken waarin je stukjes geluid uit een bibliotheek haalt. Die stukjes kun je achter en boven elkaar plaatsen op een tijdbalk. Het resultaat is meestal een modern stukje muziek in een strak ritme. Je componeert echter op een zeer eenvoudig niveau (zie de eerste paragraaf onder 2). Voor een hobbyist kan een dergelijk programma wel een aangename bezigheid inhouden.
Moet je als componist ook goed zijn in wiskunde?
Wonderkinderen excelleren veelal in muziek, schaken of wiskunde. Er zou een verband kunnen zijn, maar als je componist wilt worden, hoef je niet goed te zijn in wiskunde.
Heb je veel talent nodig om goede muziek te kunnen schrijven?
Wat is goed? Tot mijn verbijstering verkopen op computers in elkaar geflanste deuntjes soms zeer goed, terwijl de makers geen benul hebben van muziektheorie. Het enige wat de deuntjes gemeen hebben, is een zeer eenvoudige melodie en een allesoverheersend ritme. De fans van dergelijke muziek zullen dit goede muziek noemen.
In meer traditionele zin kan een compositie vrij aardig worden, als de maker niet over veel talent beschikt, maar wel over veel kennis. Maar het beste resultaat wordt nog altijd bereikt door de componisten die zowel over veel talent, als over veel kennis beschikken.
Als je al muziektheorie gestudeerd hebt, moet je dan toch nog compositie studeren?
Liefst wel. Het belangrijkste onderdeel van een studie compositie is namelijk... compositie. Veel kennis aangaande het componeren wordt mondeling overgedragen. Je hebt daarom een maestro nodig, die bereid is zijn kennis met jou te delen.
Zijn componisten niet een beetje gek?
Een beetje raar moet je wel zijn, om je te begeven in een zware studie die uiteindelijk nauwelijks geld oplevert. Jonge componisten wordt meestal geadviseerd om er een ander vak bij te leren, of in ieder geval een bron van inkomsten te zoeken. Er zijn docenten die het leuk vinden om af en toe te componeren, maar er zijn ook componisten die alleen maar willen of kunnen componeren en die andere werkzaamheden als een te zware belasting ervaren.
Is het misschien beter om geen compositie te studeren, omdat je anders teveel beïnvloed wordt?
Deze vraag is mij vaak gesteld en steevast door jonge mensen die geen zin hebben in een studie. Zij willen slechts leuk bezig zijn. Door een bos wandelen, een vogeltje een melodie horen fluiten, dit thuis opschrijven en dan beroemd worden.
Meestal stel ik een tegenvraag. Als je geen compositie gestudeerd hebt, hoe weet je dan dat je niet beïnvloed bent? Zo weet je bijvoorbeeld niet of de muziek die je zojuist geschreven hebt, en waarvan jij denkt dat die origineel is, al eerder geschreven werd.
Als je compositie studeert, maak je kennis met verscheidene technieken en leer je die beheersen. Als je klaar bent met je studie, weet je wat er geweest is. Wat je met die kennis doet, beslis je zelf. Maar je weet tenminste wat je doet. Als je besluit om muziek in een klassieke stijl te gaan schrijven, zul je trefzeker kunnen werken.
Ik heb geen absoluut gehoor. Zou ik toch kunnen leren componeren?
Of je kunt leren componeren, weet ik niet. Je hebt talent nodig, doorzettingsvermogen, een behoorlijke intelligentie, een zekere culturele vorming en ook zou je het Engels en evt. het Duits machtig moeten zijn, omdat niet elk studieboek in het Nederlands beschikbaar is. Maar een absoluut gehoor heb je niet nodig.
Moet een componist zonder instrument kunnen componeren?
Nee. Wanneer een componist het prettig vindt om bijv. aan de piano te componeren, is daar niets op tegen. Trap er niet in, als iemand stelt dat het ware talent ook zonder instrument kan componeren. Dit is eerder een kwestie van ervaring. En dan nog kan het geluid van een instrument de componist helpen bij het scheppingsproces. Beethoven gebruikte zijn piano zelfs nog toen hij praktisch doof was.
Als je alleen popmuziek wilt schrijven, hoef je toch niet veel te leren?
De stijl waarin je schrijft, is niet van belang. Als je op professionele wijze muziek wilt schrijven, ongeacht het genre, komt een goede opleiding altijd van pas. Wel kun je een opleiding op een lager niveau volgen, bijv. aan een muziekschool i.p.v. een conservatorium. Hoe eenvoudiger de muziek die je wilt schrijven, des te minder specifieke kennis heb je nodig. Als je bijv. alleen maar liedjes wilt schrijven, waarbij je jezelf op de slaggitaar begeleidt, terwijl je de akkoorden kant en klaar uit een boekje haalt, heb je niet veel kennis nodig.
Kun je te oud zijn, om nog een goed componist te worden?
Als je noten kunt lezen en een instrument bespeelt, en je bovendien les krijgt in harmonieleer van een goede leraar, zal het je drie à vier jaar kosten, voordat je werk professioneel genoemd mag worden. Althans, naar mijn maatstaven. Begin je met 56, dan kun je tegen je zestigste uitstekend muziek componeren. Word je 80, dan heb je toch nog twintig jaar kunnen werken. Zoveel tijd had Mozart amper.
Is het nog wel mogelijk om originele muziek te componeren?
In de 20ste eeuw is men gaan denken dat de muziek van een jonge componist meteen origineel moet zijn, nieuw en als het even kan een fundament voor een compleet nieuwe school. Waanzin! Vergeet niet dat de grote componisten als pupil allereerst leerden componeren in de gangbare stijl. Pas daarna ontwikkelden zij een eigen stijl.
De muziek van de jonge Beethoven lijkt op die van Haydn (zijn leraar). Je leerde gewoon het vak en wat je daarna met je kennis ging doen, mocht je helemaal zelf weten. En zo hoort het!
Kun je leven van de verkoop van serieuze bladmuziek?
Nee, tenzij je muziek veel aandacht trekt, bijvoorbeeld omdat die gebruikt wordt in een film die heel erg populair is.
Je kunt eventueel wel als uitvoerende geld verdienen door je eigen werk te spelen.
Het probleem is met name het spelniveau van potentiële afnemers. Lichte muziek bestaat meestal uit een melodie en een eenvoudige
begeleiding. Een klassieke zetting vergt een hoger spelniveau.
Hoe hoger geschoold je bent, des te moeilijker de muziek die
je kunt schrijven en des te minder je er van zult verkopen.
Natuurlijk kun je ook met veel kennis relatief eenvoudige muziek
schrijven, maar als je veel geld wilt verdienen, hoef je geen zware studie te volgen.
Verkoop je meer bladmuziek via een uitgever?
Alleen als het een grote uitgever is, die internationaal over goede contacten beschikt.
Maar dan nog zul je minstens 4 x zoveel moeten verkopen om evenveel winst te maken
per partituur als wanneer je zelf je werk verkoopt. Grote uitgevers geven overigens je werk
alleen uit als dit commerciëel gezien interessant is. Niet omdat het goed is.
Momenteel is een ontwikkeling gaande dat steeds meer componisten hun werk zonder
tussenkomst van een handelaar aan het publiek leveren. Noodgedwongen weliswaar,
maar op zich is dit een gunstige ontwikkeling. Je hebt en houdt volledige zeggenschap
over je werk.
Blijft muziek wel leuk, als je zelf gaat componeren?
Muziek wel, maar componeren is niet leuk. Het vergt erg veel discipline en energie. Om een voorbeeld te noemen, het is niet zeldzaam dat een beginnend student compositie in de klassieke richting na de les met hoofdpijn naar huis gaat. Je probeert het niveau van de grote meesters te benaderen. Als je over onvoldoende inhoud beschikt, kan je dit je geestelijke gezondheid kosten.
Tenzij je puur voor de hobby een beetje compositie studeert. Helaas leidt een beetje studeren gewoonlijk ook tot een beetje muziek.
Het is veiliger om je bij het moderne genre te houden. Componeer liedjes, ook wel songs genoemd, begeleid jezelf met eenvoudige akkoorden en je zult een hoop lol beleven.
Componisten van een serieus genre zijn meestal eenlingen. Soms zijn ze nogal moeilijk in de omgang, terwijl de doorsnee muzikant eerder een bon vivant is. De oorzaak is uiteraard het karakter, maar ook de onwil of het onvermogen om het denken over ingewikkelde materie (tijdelijk) achterwege te laten.
Ik sluit overigens niet uit, dat het weerbarstige gedrag van sommige componisten voortkomt uit het voortdurend moeten werken op een hoog niveau, terwijl voldoende inkomsten uitblijven. Het romantische beeld van een talentvol componist op een lekkend zolderkamertje klopt vrij aardig. Ofschoon dit door de uitverkorene zelf allesbehalve als romantisch wordt ervaren. Het is zelfs slecht voor je gezondheid.
Haydn schreef: Zonder een materiële beloning is het levensverhaal van grote genieën treurig, hetgeen de volgende generatie niet stimuleert eenzelfde lot te ondergaan. Dat is jammer genoeg dan ook de reden waarom zoveel talenten niet uit de verf komen.
Besef daarom goed, dat wanneer u kiest voor een studie compositie in een serieus genre, u niet alleen kiest voor een studie, maar ook voor een manier van leven.